نقشه راه تجار برای تعامل با اوراسیا

دکتر مهدی آزادواری
نماینده آژانس همکاریهای اقتصادی اوراسیا در ایران

این موافقتنامه نخستین تجربه ایران در زمینه تجارت آزاد محسوب می‌شود که پوشش بسیار گسترده‌‌ای دارد به طوری 87 درصد از کدهای HS ایران و اوراسیا را شامل می‌شود، به این معنی که که کاهش تعرفه‌ها در حد صفر صورت گرفته و کالاهای صادراتی مشمول حقوق گمرکی نمی‌شوند. همچنین بخشی از اقلام نیز با تخفیف تعرفه‌ای یا قرارگیری در صندوق‌های تعرفه‌ای مشمول کاهش هزینه‌های گمرکی می‌شوند. البته تعدادی از اقلام هم وجود دارند که شامل حذف تعرفه نیستند.

کدام اقلام مشمول حذف و یا کاهش تعرفه می‌شوند؟
طبق این موافقت نامه، ایران و اوراسیا متعهد به کاهش یا حذف تعرفه‌ها برای طیف گسترده‌ای از کالاها هستند. به طور خلاصه سه دسته کالا برای صادرات ایران به کشورهای عضو اوراسیا شامل ۷۹۵ کد HS مشمول عدم تخفیف حقوق ورودی (MFN) و ۴۲ قلم کالا شامل تعرفه ترجیحی تا حد معین (اعمال سهمیه) و مابقی کدهای HS حدود (۸۰۰۰ قلم) از میان ۸۸۵۹ ردیف کد هشت رقمی ‌به ایران امتیاز داده شده است. در مقابل برای صادرات کشورهای عضو اوراسیا نیز حدود ۸۱۹ کد HS مشمول عدم تخفیف حقوق ورودی (MFN) و ۲۱ قلم کالا شامل تعرفه ترجیحی تا حد معین (اعمال سهمیه) و مابقی کدهای HS حدود (۸۰۰۰ قلم) از میان ۸۸۵۹ ردیف کد هشت رقمی‌توسط ایران به آنها امتیاز داده شده است.اقلامی ‌که مشمول حذف و یا کاهش تعرفه می‌شوند به شرح زیر است: ماشین‌آلات، وسایل مکانیکی و ادوات برقی ۹۴ درصد، مواد نساجی، مصنوعات حدوا ۹۱ درصد، محصولات شیمیایی ۶۴ درصد، فلزات معمولی ۹۵ درصد، حیوانات زنده ۸۱ درصد و محصولات نباتی ۹۷ درصد، محصولات صنایع غذایی ۸۹ درصد، آلات و دستگاه‌های عکاسی ۸۷ درصد، محصولات معدنی ۹۵ درصد، مواد پلاستیکی و اشیاء‌ساخته شده از آنها ۸۲ درصد، محصولات ساختمانی ۹۷ درصد، چوب و اشیای چوبی ۹۳ درصد، وسایل نقلیه، زمینی هوایی، آبی و تجهیزات ۷۸ درصد،پوست خام چرم، پوست‌های نرم و اشیاء ساخته شده از این مواد ۷۸ درصد، مروارید طبیعی، سنگ گرانبها۱۰۰ درصد، چربی‌ها، روغن‌های حیوانی و نباتی ۱۰۰ درصد، کفش و کلاه و چتر ۱۰۰ درصد، اسلحه و مهمات ۱۰۰ درصد و اشیاء هنری ۱۰۰ درصد تعرفه‌شان صفر خواهد شد. علاوه بر این در بخش کشاورزی حدود ۶۱.۱ درصد از صادرات کشاورزی ایران به اوراسیا مشمول حذف تعرفه از طرفین می‌شود.همچنین ۲۶.۹ درصد مشمول سهمیه‌بندی (TRQ)، ۵.۴ درصد مشمول تعرفه‌های فصلی،۴.۵ درصد در فهرست منفی قرار دارند که مشمول کاهش یا حذف تعرفه نیستند و یک درصد مربوط به تخفیف‌های تعرفه‌ای است.

تجار چگونه از این سهمیه‌ها بهره‌مند می‌شوند؟
تنها کالاهایی می‌توانند از امتیازات تعرفه‌ای توافق‌نامه بهره‌مند شوند که تولید آن‌ها به‌طور واقعی در یکی از کشورهای عضو، از جمله ایران، انجام گرفته باشد. به‌عنوان مثال، کالایی که در ژاپن تولید شده و فقط از طریق ایران به کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا ارسال شود، مشمول معافیت‌های تعرفه‌ای این توافق‌نامه نخواهد شد.ضابطه اصلی برای تعیین مبدأ این است که دست‌کم ۵۰ درصد از ارزش افزوده کالا در ایران ایجاد شده باشد؛ یعنی بخش قابل‌توجهی از فرآیند تولید یا مواداولیه آن باید از داخل کشور تأمین شده باشد. در این صورت، کالا ایرانی محسوب می‌شود و می‌تواند از مزایای توافق‌نامه استفاده کند. برای بهره‌مندی از این امتیازات، لازم است که هر محموله تجاری همراه با گواهی مبدأ خاص توافق‌نامه صادر شود. این گواهی به‌نوعی تأییدیه رسمی ‌است که نشان می‌دهد حداقل ۵۰ درصد تولید کالا در ایران صورت گرفته است. ارائه این سند، شرط اصلی بهره‌مندی از معافیت‌های تعرفه‌ای در چارچوب موافقت‌نامه با اتحادیه اقتصادی اوراسیا خواهد بود.به این ترتیب یکی از مهم‌ترین اقداماتی که تجار باید برای بهره‌مندی امتیازات توافق‌نامه انجام دهند، تهیه و درج گواهی مبدأ خاص این موافقت‌نامه در اسناد تجاری‌شان است. این گواهی باید هنگام صدور کالا به کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا ارائه شود. مرجع صدور گواهی مبدأ خاص اوراسیا، اتاق‌های بازرگانی سراسر کشور هستند و اتاق بازرگانی ایران نیز ساختاری فراهم کرده که روند صدور این گواهی را تسهیل کند.

کدام گمرکات مسیرتعاملات هستند؟
تمرکز اصلی تعاملات تجاری با اتحادیه اقتصادی اوراسیا بر گمرکات شمالی کشور است. اگرچه هیچ‌گونه محدودیتی برای عبور کالاها از سایر گمرکات کشور وجود ندارد، اما به‌طور طبیعی گمرکات استان‌هایی مانند گیلان، گلستان و خراسان رضوی به دلیل سابقه تاریخی و موقعیت جغرافیایی، بیشترین نقش را در تبادلات با کشورهای اوراسیا ایفا می‌کنند.از نظر فرایندهای گمرکی، محدودیت یا فرآیند خاصی برای عبور کالاها از این مبادی وجود ندارد. همچنین سازمان‌هایی مانند صندوق ضمانت صادرات در این مسیر نقش مهمی ‌دارند و از آن‌ها درخواست شده با تقویت ابزارهای حمایتی و تضمینی، زمینه بهره‌برداری حداکثری از ظرفیت این توافق را فراهم کنند.

چگونگی نقل وانتقال پول
در حال حاضر، امکان استفاده از ارزهای ملی میان برخی بانک‌های ایرانی و بانک‌های کشورهای طرف مقابل فراهم شده است. به‌طوری‌که دست‌کم یک بانک در هر کشور با یک بانک طرف مقابل همکاری دارند و مبادلات به‌صورت علی‌الحساب انجام می‌شود.اگر بانک مستقر در کشور مقابل، پول ملی آن کشور را از طرف تجاری بپذیرد و بانک ایرانی نیز متقابلا عمل کند، تجارت شکل می‌گیرد و در مرحله تسویه، مازاد پرداخت‌ها با ارز مورد توافق میان دو بانک تسویه خواهد شد. بنابراین، این نوع مبادله در برخی موارد آغاز شده و در حال وقوع است.در حال حاضر در حوزه تسهیل مالی، سوئیفت ریالی و روبلی ایجاد شده و امکان انتقالات مالی میان ایران و کشورهای مختلف، به ویژه روسیه، فراهم شده است. بانک ملی ایران نیز با تأسیس بانک میر بیزنس در روسیه، تحولات قابل‌توجهی در انتقالات مالی ایجاد کرده است.

توسعه همکاری امکان‌پذیر است؟
از آنجایی که تجربه اجرای موافقت‌نامه موقت در سال ۱۳۹۸ نیز نشان داد که افزایش تعاملات تجاری می‌تواند به گسترش همکاری‌های فرابخشی منجر شود. فصل دهم این توافق‌نامه به همکاری‌های بخشی، اختصاص یافته به این معنی که برای موضوعاتی فراتر از تجارت کالا مانند خدمات، فناوری، سرمایه‌گذاری خارجی و حمل‌ونقل نیز پیش‌بینی‌هایی صورت گرفته است.در این فصل، طرفین تمایل خود را برای توسعه همکاری‌ها در حوزه‌های گوناگون از جمله انرژی، فناوری، آموزش، حمل‌ونقل، خودرو و دیگر زمینه‌ها اعلام کرده‌اند.براساس مفاد این فصل، امکان تشکیل کارگروه‌های تخصصی برای بررسی و پیگیری موضوعات مختلف وجود دارد. این کارگروه‌ها با حضور نمایندگان وزارتخانه‌های مرتبط، بخش خصوصی و نهادهای دولتی تشکیل می‌شوند و می‌توانند پیشنهادها و راهکارهایی برای گسترش همکاری‌ها ارائه دهند.گرچه تمرکز اصلی توافق‌نامه بر تجارت کالا بوده، اما توسعه همکاری‌های تجاری خود به‌طور طبیعی زمینه‌ساز گسترش روابط در سایر حوزه‌ها از جمله سرمایه‌گذاری و انتقال فناوری خواهد بود.