موازنه قدرت در بازار نفت چگونه تغییر کرد؟

به گزارش پایگاه خبری سرمایه گذاری آنلاین، این تغییرات عمیقا ساختاری هستند و با شخصیت یا مهارتهای مذاکره وزیران نفت که توجه زیادی را از سوی مفسران و خبرنگاران به خود جلب کرده‌اند، ارتباطی ندارند.

عمده این تغییرات را می‌توان در 20 سال گذشته جست و جو کرد اما برخی از آنها مانند افت شدید تولید لیبی و ونزوئلا تسریع شده‌اند.

از آنجا که تولید، قطعه مهمی در قدرت بازار است، اقبال بسیار متفاوت کشورهای عضو اوپک باعث توزیع دوباره قدرت در داخل این گروه شده است.

در نتیجه تمرکز تصمیم گیری از مذاکرات درون گروهی، به مذاکرات بیرونی با روسیه تغییر یافته است.

رقابت درون اوپک

اوپک در سال 1960 برای کاهش رقابت غیرمفید بر سر مالیات، حق امتیاز و مالکیت نفت میان اعضای اصلی تاسیس شد تا آنها بتوانند سرمایه گذاری شرکت‌های نفتی بین‌المللی را جذب کنند.

طبق اساسنامه اوپک، هدف اصلی سازمان کشورهای صادرکننده نفت باید هماهنگی و یکپارچگی سیاست‌های نفتی کشورهای عضو باشد.

پنج عضو موسس این گروه شامل عربستان سعودی، ایران، عراق، کویت و ونزوئلا سهم قابل توجهی در ذخایر نفت بهره برداری نشده داشتند و در زمره تولیدکنندگانی بودند که نرخ رشد سریعی را تجربه می‌کردند.

هدف اولیه اوپک ایجاد یک جبهه واحد در مذاکرات با شرکت‌های نفتی بین‌المللی برای کسب سهم بیشتر از درآمدهای فروش نفت بود.

افزوده شدن لیبی (1962)، امارات متحده عربی (1967)، الجزایر (1969) و نیجریه (1971)، کشورهای صاحب ذخایر بزرگ را به این گروه افزود و قدرت چانه زنی اوپک را تحکیم کرد.

تمرکز اوپک به تدریج از مالیاتها و حق امتیاز به سهم مالکیت ذخایر (دهه 1970)، قیمتها (از دهه 1970 به بعد) و سهمیه تولید (از دهه 1980 به بعد) تغییر کرد.

قدرت بازار اوپک در سال 1973 که اعضای آن در بیش از نیمی از تولید نفت جهان سهم داشتند به اوج رسید سپس این سهم در سال 1985 به یک چهارم تقلیل یافت اما در سالهای پس از آن بهبود پیدا کرد.

اوپک در سالهای ابتدایی شاهد توازن قدرت میان عربستان سعودی، ایران و ونزوئلا بود و سایر کشورها نقش کوچکتری داشتند.

این سه کشور در سال 1970 به میزان مشابه حدود 3.8 میلیون بشکه در روز تولید داشتند اما تا سال 1973 تولید عربستان به میزان قابل توجهی (7.7 میلیون بشکه در روز) افزایش یافت و بالاتر از تولید ایران (5.9 میلیون بشکه در روز) و ونزوئلا (3.5 میلیون بشکه در روز) قرار گرفت.

برندگان و بازندگان

اوپک را بر مبنای کشورهایی که تا سال 2017 تولیدشان افزایش داشته است، می توان به دو گروه برندگان و بازندگان تقسیم کرد.

بزرگترین برندگان، عربستان سعودی (4.3 میلیون بشکه در روز افزایش)، عراق (2.5 میلیون بشکه در روز افزایش)، امارات متحده عربی (2.4 میلیون بشکه در روز افزایش)، آنگولا (1.5 میلیون بشکه در روز افزایش) و قطر (1.3 میلیون بشکه در روز افزایش) بوده‌اند.

بزرگترین بازندگان، لیبی (1.3 میلیون بشکه در روز کاهش) و ونزوئلا (1.3 میلیون بشکه در روز کاهش) بوده‌اند.

برندگان از دولت باثبات، سرمایه گذاری قابل توجه و تخصص فنی سود بردند در حالی که بازندگان درگیر منازعه، تحریم، ناآرامی، فساد و سوءمدیریت شدند.

تولید برخی از این کشورها به خصوص عراق که با سقوط شدید تولیدش در دهه 1980، دهه 1990 و دهه 2000 در نتیجه جنگ و تحریم روبرو شد، بهبود یافتند. برخی از آنها با مشکلات اخیر بیشتری مواجه شدند مانند لیبی که همچنان درگیر جنگ قدرت داخلی است.

برخی نیز مانند ونزوئلا و نیجریه در دهه‌های اخیر تاریخ تولید انبوهی داشتند اما اخیرا با سقوط چشمگیر تولیدشان روبرو شدند.

در نتیجه، عربستان سعودی و تا حدودی امارات متحده عربی به ضرر اعضای دیگر، قدرت بیشتری در داخل اوپک پیدا کردند. بعلاوه عربستان سعودی، کویت و امارات متحده عربی تنها اعضایی هستند که انعطاف پذیری قابل توجهی در تولید دارند و سهم عمده ای در محدودیت عرضه تحت توافق کاهش تولید سال 2016 داشتند.

سایر اعضای اوپک معمولا به‌اندازه ای که توان فنی آنها اجازه می دهد نفت تولید می‌کنند زیرا نیاز فوری به درآمد فروش دارند.

مذاکرات فوق العاده اوپک

بین دهه 1970 و دهه 1990 مذاکرات فشرده ای در داخل اوپک انجام گرفت زیرا اعضا تلاش کردند به موضع واحدی در میان خود دست پیدا کنند و سپس با تولیدکنندگان خارج از گروه مذاکره کنند.

اما تغییر موازنه تولید و قدرت باعث شده مذاکرات درون اوپک اهمیت کمتری پیدا کند و تاکید بیشتر روی مذاکرات با سایرین به خصوص با ظهور روسیه قرار گیرد.

تحریمها و ناآرامی باعث شده کشورهایی مانند ایران، لیبی، ونزوئلا و تا حدودی نیجریه در مذاکرات نادیده گرفته شوند و در مذاکرات درون گروهی حکم ناظر را پیدا کنند. از میان سایر اعضای اوپک، کویت و امارات متحده عربی در سیاستهای تولید خود طی دو دهه گذشته هماهنگی نزدیکی با عربستان سعودی داشته‌اند.

تغییر موازنه قدرت باعث شده عربستان سعودی به رهبر بلامنازع اوپک تبدیل شود و آزادانه به مذاکرات با کشورهای خارج از گروه به خصوص روسیه بپردازد.

به جای مذاکره درباره سهمیه تولید پشت میز کنفرانس مقر اوپک در وین که بین دهه 1980 تا دهه 2000 مرکز تصمیم گیری بود، مهمترین مذاکرات اکنون به صورت دوجانبه میان عربستان سعودی و روسیه انجام می گیرد.

چنین تغییری مایه تعجب ناظران بلندمدت اوپک نیست. موازنه قدرت و محتوای مذاکرات در شش دهه گذشته مرتبا تغییر کرده است.

اگر تولید عراق به همین منوال رشد کند، ممکن است تغییر اخیر آخرین تغییر نباشد زیرا رشد تولید این کشور را نمی‌توان نادیده گرفت و موازنه قدرت دوباره تغییر خواهد کرد.

افزایش تولید در ایران، ونزوئلا و لیبی یا نیجریه نیز کنترل عربستان سعودی بر اوپک را به چالش خواهد کشید اما در حال حاضر عربستان سعودی رهبر بلامنازع اوپک است و مذاکرات بااهمیت، مذاکراتی است که با روسیه انجام می‌گیرد.